Ilvirs nima?

Ahmad Aʼzam “Tilda machchoyi sayil” maqolasida yozadi: “Rus tilining qonuniyatlarini bilmagan holda tarjimada chiranishlarimiz, birinchidan, oʻz tilimiz imkoniyatlarini toraytirsa, ikkinchidan, atamalarda ham koʻp chalkashliklar keltirib chiqaradi. Ruslarda snejnыy bars atamasi mavjud, togʻlarda, qorda boʻladi, biz buni befarq qor barsi yoki bilib qor qoploni deb oʻgiramiz, avvalambor, bu oʻrinda qor ortiqcha, chunki ayni shu qoplon bizda shusiz ham faqat togʻda, togʻ qorlarida boʻladi, ruslarda esa mazkur qoplondan farqli oʻrmonu toʻqayda yuradigan Uzoq Sharq qoploni ham mavjud. “Qor qoploni” bizdagi qoplondan boshqa yana bir turi bor ekan degan chalkash tasavvurga olib keladi.

Nimagadir 1983-yili bosilgan “Oʻzbekcha-ruscha lugʻat”ga kirmagan, avomda, folklorda ilvirs atamasi mavjud, ellik toʻqqizinchi yili chiqqan lugʻatda esa bor: “ilvirs – snejnыy bars”. Keyingi lugʻatlarda bu istilohning uchramasligi tarjimonlarni sopini oʻzidan chiqarishga majbur qiladi”.

Ushbu maqolaga koʻzim tushgach, oʻzbekcha-ruscha lugʻatga qaradim, ilvirs soʻzi kiritilgan ekan. Snejnыy bars deb tarjima qilinibdi. Rus tilida snejnыy barsga nisbatan irbis varianti koʻproq qoʻllanar ekan. U ruschaga XVII asrda turkiy tillardan oʻtgan. Tuvada irbish, Semirechyeda ilbers, Olmaota sharqida – Xitoy bilan chegaradosh hududlarda irviz shakli ishlatilgan.

Ruscha-oʻzbekcha lugʻatda “irbis – ilvirs (togʻ qoploni)” deb izoh berilgan.

Izohli lugʻat esa mushuksimonlar oilasiga mansub, baland togʻlarda yashaydigan, qoplonga oʻxshash yirtqich hayvon deb sharhlagan.

Ruslar irbis bilan birga snejnыy bars atamasini ham qoʻllaydi. Ular bu atamani ingliz, nemis va fransuz tillaridagi variantidan soʻzma-soʻz tarjima qilib olgan.

Oʻzbek tilida tayyor qisqa va loʻnda soʻz bor. Demak, qor qoploni oʻrnida ilvirs soʻzini ishlatish kerak.