Kabi, singari, -dek: vergul kerakmi yoki yoʻq?

Kabi, singari koʻmakchilari va -dek qoʻshimchasini olgan soʻz va birikmalardan keyin vergul qoʻyish koʻp uchraydi. Aslida vergul kerak emas. Chunki koʻmakchilar ham, -dek qoʻshimchasi ham vergul talab qilmaydi:

Bahordan keyin yoz kelgani kabi bu holat ham doim takrorlanadi.

Bahordan keyin yoz kelganidek bu holat ham doim takrorlanadi.

 

Yuqoridagi jumlalarda kelgani kabi, kelganidek soʻzlaridan soʻng vergul mutlaqo ortiqcha.

🟢 Qachon vergul kerak?

Kabi, singari koʻmakchilari va -dek qoʻshimchasi kiritma tarkibida kelganda vergul qoʻyiladi. Chunki kiritma vergul talab qiladi. Bunda maʼlumot manbasi nazarda tutiladi:

Alisher Navoiy aytganidek, tilga ixtiyorsiz – elga eʼtiborsiz.

 

Iqtibos asliga mos boʻlsa, uni qoʻshtirnoqqa olish ham mumkin:

Alisher Navoiy aytganidek, “Tilga ixtiyorsiz – elga eʼtiborsiz”.

 

❗️ Xuddi shu holatga oʻxshash, chalkashtiradigan gap qurilishi ham bor. Bunday oʻrinlarda vergul qoʻymaslik kerak:

Rasmda koʻrsatilganidek qalamlarni kichigidan kattasiga tartibida terib chiqing.

Bu yerda maʼlumot manbasi koʻrsatilmayapti. Ish harakatga asos, andaza koʻrsatilyapti. Aslida bu gapni mana bunday berish oʻzbekcha ifodaga mosroq:

Qalamlarni kichigidan kattasiga tartibida rasmda koʻrsatilganidek terib chiqing.

Qalamlarni rasmda koʻrsatilganidek kichigidan kattasiga tartibida terib chiqing.

 

Agar rasmga asoslanish, undan oʻrganib olishni taʼkidlash shart boʻlmasa, rasmda koʻrsatilganidek birikmasini qisqartirish mumkin. Darslik va oʻquv qoʻllanmalarda esa bunday qilmaslik kerak. Oʻquvchiga imkon qadar aniq va toʻliq maʼlumot bergan afzal.

 

@oriftolib