Kalka va kalkalash

Kalka soʻzining rasm chizish bilan bogʻliq maʼnosi ham bor. Lekin bugun til bilan bogʻliq maʼnosiga toʻxtalamiz.

“Kalka tarjima boʻlibdi”, “Iboralarni kalkalamaslik kerak” degan gaplar quloqqa chalinib qoladi. Xoʻsh, kalka oʻzi nima degani?

Fransuzcha calque – nusxa, taqlid soʻzidan olingan bu atama tilshunoslikda boshqa tildan soʻzma-soʻz tarjima qilish orqali yasalgan soʻz yoki iborani anglatadi. Tarjima ona tilidagi soʻzlar vositasida qilinadi, lekin chet tilidagi tartib-taomil saqlanadi. Masalan, dunyoqarash soʻzi ruscha mirovozzreniye soʻzining, ishchi kuchi esa rabochaya sila iborasining kalkasidir.

Kalka koʻpincha salbiy xususiyat kasb etsa-da, ijobiy jihatlari ham bor. U ijodiy jarayonda paydo boʻladigan til hodisasi, tilni boyitish omillaridan biri. Albatta, tarjimon mahorat bilan oʻgira olsa. Tilda mavjud boʻlgan tayyor soʻz, birikma va iboralar oʻrniga chet tilidan soʻzma-soʻz tarjima qilib, oʻxshamagan “eʼjodiy” yangiliklar yaratish esa tarjimonning noʻnoqligi belgisi. Bunday sunʼiy ibora va jumlalar avj olsa, ommalashsa, til sofligi va rivojiga jiddiy zarba beradi.

 

Siz qanday kalka soʻz va iboralarni bilasiz? Izohlarda qoldiring.

 

Orif Tolib