Qarab: vergul kerakmi yoki yoʻq?

-b, -ib qoʻshimchali har qanday feʼldan keyin vergul qoʻyilavermasligi haqida oldin yozgan edim. Shunday qoʻshimchali qarab soʻzi bilan vergul ishlatishda ham xatoliklar, chalkashliklar tez-tez koʻzga tashlanib turadi. Vergul qoʻyish-qoʻymaslikni bizga mazmun aniqlab beradi.

 

Vergul kerak emas:

1️⃣ Qarab soʻzi oʻzidan keyin kelayotgan feʼlni mazmunan toʻldirib, izohlab kelsa, ish-harakat bir paytda sodir boʻlsa:

 

U menga qarab gapirar edi. ➡️ U menga qaragan holatda gapirar edi.

 

Oʻzbek oyim eriga anqaygancha qarab turar edi. ➡️ Qarab va turib bitta mazmunni ifodalayapti. Ish-harakat bir paytda sodir boʻlyapti.

 

2️⃣ Qarab soʻzi koʻmakchi vazifasini bajarsa. Bunda u nisbat, qiyos, makon, yoʻnalish kabi munosabatlarni bildiradi. Nisbat va qiyos maʼnosida kelganda koʻra, asosan soʻzlariga, yoʻnalish maʼnosini bildirganda tomon, tomonga, sari soʻzilariga maʼnodosh boʻladi:

 

Sharoitga qarab ish tut. Daromadni qilingan mehnatga qarab taqsimla. ➡️ Sharoitga koʻra ish tut. Daromadni qilingan mehnatga asosan taqsimla.

 

Qishloqqa qarab ketdi. Toʻgʻriga qarab uloqtirdi. ➡️ Qishloq tomonga ketdi. Toʻgʻriga uloqtirdi.

 

3️⃣ Iboralar tarkibida kelganda:

 

Ogʻzingga qarab gapir.

 

Bu xuddi birinchi qoidaga oʻxshaydi. Bu yerda ham bitta ish-harakat haqida soʻz boryapti.

 

Vergul kerak:

 

Agar birdan ortiq, ketma-ket, alohida ish-harakat nazarda tutilsa:

 

U oldin oynaga qarab, soʻng derazaga koʻz tashladi.

 

Lekin bunday jumlalar kam uchraydi. Qarab soʻzi deyarli vergulsiz ishlatiladi.

 

📌 Demak:

 

Uyga qarab ketdi, doʻstiga qarab gapirdi, umri yoʻl qarab oʻtdi, oldin kitobga qarab, keyin javob berdi ✅

 

Uyga qarab, ketdi, doʻstiga qarab, gapirdi, umri yoʻl qarab, oʻtdi, oldin kitobga qarab keyin javob berdi ❌

 

Orif Tolib