-da yuklamasi va vergul
-da yuklamasi jumlaga kuchaytiruv va taʼkid maʼnosini qoʻshadi. U soʻzdan chiziqcha bilan ajratib yoziladi. Ana shu yuklama bilan vergul qoʻllashda koʻp xato qilinadi.
Qachon vergul ishlatiladi?
Vergul ishlatishning 7 ta asosiy qoidasida ikki va undan ortiq yoki ketma-ket harakatni ifodalovchi feʼllar, birdan ortiq kesimlar orasiga vergul qoʻyilishi haqida aytgandim. Bu oʻrinda ham xuddi shu qoida ishlaydi:
U kitobni qoʻliga oldi-da, oʻqishga tushdi. Vaʼda bersa-da, bajarmadi.
Oʻzi doktorlar ham vahimachi boʻladi-da, sal narsaga kasalxona…
E. Raimov, Ajab qishloq.
Bir nechta yoki ketma-ket harakat ifodalanmasa, vergul kerak emas:
Baxt bilan baxtsizlik yetaklashib yurarkan-da doim.
Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
Yuklama boshqa soʻz turkumlariga qoʻshilganda ham vergul ishlatilmaydi:
Bundan-da koʻproq oʻqi. Oydan-da goʻzal.
Lekin yuklama olgan soʻz uyushiq boʻlak tarkibida yoki undalma bilan kelsa verguldan foydalaniladi. Albatta, bu holatda vergul yuklama tufayli emas, uyushiq boʻlak va undalma sababli qoʻllanadi:
Oydan-da, kundan-da goʻzal. Mendan-da, sendan-da ishbilarmon.
Shunda ish tez bitadi-da, ogʻayni.
📌 Demak:
Shart oʻrnidan turdi-da, ketvordi. ✅
Darrov vahima qilasan-da, hali hech gap yoʻq-ku! ✅
Yosh bola-da u. ✅
Shart oʻrnidan turdida, ketvordi. ❌
Shart oʻrnidan turdi-da ketvordi. ❌
Darrov vahima qilasan-da hali hech gap yoʻq-ku! ❌
Yosh bola-da, u. ❌
Orif Tolib
Muallif haqida
Orif Tolib – bir necha kitoblar, ilmiy, badiiy va publitsistik maqolalar muallifi, muharrir, tilshunos. Daryo.uz nashri kolumnisti. “Ibrat farzandlari” loyihasining oʻzbek tilidan savodxonlik darslari ustozi. Oʻzbekiston yozuvchilar uyushmasi aʼzosi.