Oʻqiganim kitob va oʻqigan kitobim
Baʼzan sifatdoshli soʻz birikmalarida egalik qoʻshimchasi otga emas, sifatdoshga qoʻshiladi. Masalan: oʻqiganim kitob. Odatga koʻra, oʻzbekchada oʻqigan kitobim boʻlishi kerak.
Bu hol koʻproq turkchadan tarjimalarda tez-tez koʻzga tashlanadi. Turkcha asarlarni koʻp oʻqigan yoki tarjima qilganlar ham oʻzbekcha yozishda shu ifodadan nisbatan koʻproq foydalanadi.
Egalik qoʻshimchasini otga emas, sifatdoshga qoʻshish aslida toʻgʻri. Masalan:
- Oʻqigan kitobim haqida gapirdim.
- Oʻqiganim kitob haqida gapirdim.
Birinchi jumlada kitob menga tegishli boʻlib qolyapti, ikkinchisida esa oʻqish (harakat yo holat) menga tegishli.
Turklar bunday gap qurilishini oʻz vaqtida tiliga singdira olgan.
Hozir oʻzbekchada hadeb shunaqa usulni ishlatish ensa qotirishi mumkin. Chunki til tabiatini qoidalar emas, aksincha, qoidalarni til tabiati shakllantiradi. Bizga oʻqiganim kitob deyishdan koʻra oʻqigan kitobim deyish oʻngʻayroq. Bunda kitob meniki degan daʼvo yoʻq. Kitob kutubxonadan yoki biror tanishdan olingan ham boʻlishi mumkin. Gap oʻqilgan kitob haqida ketayotganini oʻzbek tilli kishi qiynalmay tushunadi.
Lekin matnda egalik maʼnosi aniq farqlanishi kerak boʻlgan jumlalar ham uchrab turadi. Bunday paytda egalik qoʻshimchasini sifatdoshga qoʻshgan afzal.
📌 Demak, oʻqigan kitobim deyish ham, oʻqiganim kitob deyish ham xato emas. Ammo iloji boricha xalq tiliga yaqinroq ifodadan foydalanish kerak.
Orif Tolib
