Ayyuhannos va ayuhannos
Ayyuhannos soʻzi arab tilidan kirgan, asliyatda ey odamlar degan maʼnoni anglatadi. “Oʻzbek tilining etimologik lugʻati”da koʻrsatilishicha, arabchada ey undovini ifodalovchi ʼayyuha soʻzi, al- aniqlik artikli va odamlar maʼnosini bildiruvchi nas soʻzidan tarkib topgan.
Bu soʻz oʻzbek tilida ikki xil maʼnoda qoʻllanadi:
1️⃣ Olomonga, toʻdaga qarata qilinadigan xitob, nido.
Oʻrda jarchisi bozor va urunish joylarda toʻxtab: “Ayyuhannos! Bilmagan bilsin, eshitmagan eshitsin..” manzumasi bilan jar solib yurar edi.
A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.
2️⃣ Shovqin-suron, hayqiriq; dod-faryod.
Isbot qilinmagan daʼvo! Muncha ayyuhannos!
Oybek, Tanlangan asarlar.
Ayyuhannos solmoq iborasi baqiriq-chaqiriq, dod-faryod bilan boshiga koʻtarish maʼnosini anglatadi.
E, odamlar, erimning dastidan dod! Bu olim emas, zolim-ku! – deya u battar ayyuhannos soldi.
Gazetadan.
Birinchi misolda keltirilgan parchadan bilish mumkin: qadimda jarchilar odamlarga ayyuhannos soʻzi bilan murojaat qilgan. Jarchi baland ovozda, baqirib gapirishga majbur, chunki soʻzlarini koʻpchilikka yetkazishi kerak. U birinchi boʻlib ishlatadigan ayyuhannos soʻzi keyinchalik baqir-chaqir qilish, shovqin koʻtarish holatlariga nisbatan ham qoʻllana boshlagan.
Imlo lugʻatlarida faqatgina ayyuhannos shakli keltirilgan. Lekin izohli lugʻatga ayuhannos ham shu soʻzning varianti sifatida kiritilgan.
📌 Demak:
Ayyuhannos, ayuhannos ✅
Muallif haqida
Orif Tolib – bir necha kitoblar, ilmiy, badiiy va publitsistik maqolalar muallifi, muharrir, tilshunos. Daryo.uz nashri kolumnisti. “Ibrat farzandlari” loyihasining oʻzbek tilidan savodxonlik darslari ustozi. Oʻzbekiston yozuvchilar uyushmasi aʼzosi.