Tinch okean
Bu okean nomini yozishda koʻp xato qilamiz. Oʻzim ham Tinch okeani deb yozish xatoligini bilgunimga qadar shunday yozardim. Nega Tinch okean degan soʻz toʻgʻri?
Tinch soʻzi sifat sanaladi va sifatlovchidan keyingi ot egalik qoʻshimchasini olmaydi. Masalan, yashil daftar, katta kitob kabi birikmalarni yashil daftari, katta kitobi demaymiz. Bu shaklda ishlatadigan boʻlsak, oldinroqda egalik qoʻshimchasi talab etadigan ot yoki otlashgan soʻz kerak:
Oʻquvchining yashil daftari bor.
Agar ot tushib qoladigan boʻlsa ham, uning borligini mazmundan bilib turamiz:
Yashil daftari bor.
Demak, kimningdir yashil daftari bor.
Yuqoridagi jumlalarda daftar soʻzidagi egalik qoʻshimchasini oʻquvchi soʻzi yoki gapda aks etmagan yashirin ega talab qilyapti. Agar ega boʻlmasa, egalik qoʻshimchasi ham kerak emas.
Tinch okean soʻzi ingliz tilida Pacific Ocean, ruschada Tixiy okean boʻladi. Har ikki tilda ham tinch soʻzi sifat boʻlib kelyapti. Demak, Tinch nomli okean degan mazmun anglashilmayapti.
Tinch okean birikmasi qanday okean? soʻrogʻiga javob boʻladi. Eʼtibor bersangiz, Shimoliy Muz okeani nomida shimoliy soʻzi sifat boʻlsa-da, undan keyin muz soʻzi kelyapti. Muz ot soʻz turkumiga mansub va undan keyingi soʻz egalik qoʻshimchasi olishi – toʻgʻri.
Nimagadir Janubiy okean nomida Tinch okeandagi kabi xatoga yoʻl qoʻymaymiz. Uni Janubiy okeani deb atamaymiz.
Agar Tinch okeani deyishni toʻgʻri deb qabul qiladigan boʻlsak, Janubiy okeanni Janubiy okeani, Qora dengizni Qora dengizi deyishimiz kerak. Bu esa oʻzbek tili nuqtai nazaridan xatodir.
Joy nomida sifat kelsa, keyingi soʻzga egalik qoʻshimchasi qoʻshiladi, masalan, Yorqin qishlogʻi, “Quyoshli” mahallasi kabi, deganga oʻxshash eʼtirozlar ham boʻlishi mumkin. Toʻgʻri. Lekin bitta nozik jihat bor: bu soʻzlarni alohida ishlata olamiz. Yorqinga bordim, “Quyoshli”dan kelyapman, deyishimiz mumkin. Lekin okean nomini alohida ishlatmaymiz. Uning toʻliq va toʻgʻri nomi birikma holatida yuzaga keladi: Tinch okean. Bu xuddi Yangiqishloq toponimiga oʻxshaydi. “Yangi” sifat boʻlsa-da, undan keyingi soʻz egalik qoʻshimchasini olmagan va qoʻshma soʻzga aylangan. Ummon nomi bitta soʻzga aylanmagan boʻlsa-da, tinch soʻzi sifatlovchi vazifasida. Qishloq va mahallalar nomida esa bunday emas.
Tinch okeani deyish juda urf boʻlgan. Hatto oʻzbekcha Vikipediya ham, Google ham bu iborada xatoga yoʻl qoʻyadi. Biroq milliy ensiklopediyada ummon nomi toʻgʻri yozilgan: Tinch okean. Ensiklopedik lugʻat (1988)da ham bu birikma xuddi shu shaklda berilgan.
Aytgancha, bu ummoning yana bir nomi bor: Buyuk okean. Xuddi shunday. Buyuk okeani emas.
📌 Demak:
Tinch okeani ❌
Orif Tolib
