Daraxt fors tilidan olingan, asliyatda ham oʻzbekchadagi kabi maʼnoda ishlatiladi. Tana qoʻyib, shox va novdalar chiqarib, tomir otib oʻsadigan koʻp yillik oʻsimlik daraxtdir:
Mevali daraxt. Mevasiz daraxt. Olma daraxti.
Daraxt shoxlarida iliq tomchilardan seskanib uygʻongan goʻdak kurtaklar tabassum qiladi.
Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
Buta soʻzi ham fors tilidan olingan. Asliyatda buta, butazor; naqsh, rasm maʼnolarini beradi. Oʻzbek tilida ham shunga yaqin maʼnolarda qoʻllanadi:
1️⃣ Tagidan shoxlab oʻsadigan mayda pastak daraxt.
Toʻngak orqasidan quloqlari dikkaygan quyon paydo boʻldi-da, koptokdek sakrab, butalar orasiga yashirindi.
Oybek, Quyosh qoraymas.
2️⃣ Koʻchma maʼnoda: oʻzbek xalq amaliy sanʼatida koʻpincha bir tutam oʻsimlik gulini ifoda etuvchi naqsh.
Daraxt soʻzining sof oʻzbekcha, turkiycha muqobili – ogʻoch. Lekin bu soʻz asosan kitobiy tilda ishlatiladi. Ogʻoch oʻzgarib, bugungi tilda yogʻoch soʻziga aylangan. Yogʻoch daraxtning kesilgan tanasini anglatadi.
Terak – daraxt, anor esa – buta. Daraxt va butaning farqini tabiiy fan mutaxassislari soddaroq tarzda bunday tushuntiradi:
Daraxt – bitta yoʻgʻon yogʻoch poyali oʻsimlik.
Buta – bir nechta yogʻoch poyali oʻsimlik.
Oʻt – yashil poyali oʻsimlik.
Turli ekinlarda, masalan, makkajoʻxorida ham poya bor. Lekin oʻt-oʻsimliklarning daraxt va butalardan tuzilishi boʻyicha aniq ajralib turuvchi farqi bor – poyasi yogʻoch boʻlmaydi.
Orif Tolib
