Hirs va xirs
Talaffuzi yaqin bu ikki soʻz maʼno jihatidan farq qiladi. Hirs arab tilidan kirgan, oʻzbek tilida ikki xil maʼnoda qoʻllanadi:
1️⃣ Yetishish, erishishga boʻlgan kuchli intilish, istak, mayl: mol-dunyo toʻplashga boʻlgan hirs.
2️⃣ Salbiy maʼnoda: jinsiy hissiyot, shunday hissiyotli mayl: hirs bilan qaradi.
Xirs soʻzi tilimizda bot-bot uchrab turadi, asosan soʻzlashuv tilida ishlatiladi. Forschadan kirgan bu soʻz ayiq degan maʼnoni anglatadi: xirsday yigit, xirsday baquvvat, xirsdan-da kuchli.
Xirsday toʻq iborasi ikki xil maʼnoga ega:
1️⃣ Ovqatni koʻp yegan, qorni toʻq.
2️⃣ Koʻchma maʼnoda: moʻl-koʻlchilikda yashovchi boy, badavlat kishi haqida.
❗️ Xirs soʻzi ayiq maʼnosida oʻxshatishli birikmalar va iboralarda uchraydi xolos. Hayvon maʼnosida ishlatilmaydi. Masalan, hayvonot bogʻiga xirs keltirildi deyilmaydi.
📌 Demak:
Xirsday yigit, xirsday toʻq odam, hirsi kuchli ✅
Hirsday yigit, hirsday toʻq odam, xirsi kuchli ❌
Orif Tolib
Muallif haqida
Orif Tolib – bir necha kitoblar, ilmiy, badiiy va publitsistik maqolalar muallifi, muharrir, tilshunos. Daryo.uz nashri kolumnisti. “Ibrat farzandlari” loyihasining oʻzbek tilidan savodxonlik darslari ustozi. Oʻzbekiston yozuvchilar uyushmasi aʼzosi.